Iedereen maakt doorheen de dag onaangename momenten mee. 
Sommigen van ons ervaren dagelijks pijn en lijden.  Dit kan fysieke pijn zijn bv door ziekte of een ongeval.  Maar het kan ook mentale of emotionele pijn zijn omdat iemand je met zijn woorden of gedrag zwaar gekwetst heeft.  Misschien is ooit iemand die je heel dierbaar was ontvallen, wat je ondraaglijk veel verdriet geeft.
De meesten van ons dragen vanuit onze jeugd (dikwijls onbewust) kleine of grotere trauma’s mee.  Zo kan een goed bedoelde uitspraak van je ouders binnenkomen als een oordeel dat nog regelmatig terugkomt als dat verwijtende stemmetje in je hoofd dat verlammend werkt in je keuzes.
Doorheen het leven zijn er soms gebeurtenissen die je zwaar kunnen raken en die je lang bepalen, misschien nu nog altijd.
Sommigen ervaren daardoor soms moeilijker perioden, of voelen zich af en toe ongelukkig.  Anderen ervaren het alsof gelukkig zijn een onbereikbare droom is.

Waar ervaar jij pijn en lijden?

Overloop voor jezelf eens het laatste uur: wat waren de momenten dat je een vorm van pijn ervaarde, of stress, angst, onaangename emoties of een ontevreden gevoel?  Wat was de aanleiding?
En wanneer je de laatste jaren overloopt, wat waren de gebeurtenissen die je pijn, stress of lijden gaven?  Hoe heb je dit ervaren?  Wat voel je op dit moment?

Hoe komt dat iets wat je raakt zo’n hele ketting van pijn en lijden op gang brengt?  Hoe komt het dat één gebeurtenis je zo lang kan bepalen, soms alsof het nooit lijkt over te zullen gaan?  Hoe komt het dat je zo dikwijls dezelfde pijn ervaart, alsof je in een oneindige cyclus van herhaling zit?

Hoe kan je ooit weer gelukkig worden?

Wat is de oorzaak van lijden?

De Boeddha heeft dit allemaal samengevat in zijn nobele waarheden.  Nobel, omdat het begrip en het doorleven van deze waarheden je tot verlossing van het lijden kunnen brengen.

De eerste waarheid is de vaststelling dat het leven ‘dukkha’ is. 
De vele momenten of perioden tijdens ons leven waarin we onaangename emoties, ontevredendheid, pijn, lijden, stress, ongeluk etc. ervaren.  Van het verlangen naar meer na die heerlijke praline tot het verliezen van een kind.

Wat is dat lijden dan?  De Boeddha zei “Het is het vasthangen aan de 5 opeenhopingen (khandhā).  Wat zijn die 5: het vasthangen aan de opeenhoping van vormen (rūpa),van gevoelstonen (vedanā), percepties (saññā), mentale formaties (sankhāra) en bewustzijn (viññāṇa).”

Komt dit over als hocus pocus van onbegrijpbare woorden?  Je bent niet alleen.  Daarom ook laat men in de meeste teksten over het Boeddhisme en mindfulness dit stuk voor wat het is, zonder verdere uitleg.  Of wordt het niet eens vermeld.
Nochtans is een goed begrip hiervan essentieel om uit het lijden te geraken en gelukkig te kunnen worden.

Hoe ga je om met wat je overkomt?

Deze 5 khandhā leggen het perceptief en cognitief proces uit waarmee we omgaan met wat ons overkomt. 

Alles wat binnenkomt (rūpa) via de zintuigen, geeft onmiddelijk een gevoelstoon (vedanā): aangenaam, onaangenaam of geen van beide (neutraal).  Bij alles wat aangenaam is hebben we de neiging daar meer van te willen.  Bij alles wat onaangenaam is hebben we de neiging het te willen wegduwen.  Bij alles wat als neutraal binnenkomt zijn we niet geïnteresseerd.

Zeker bij wat als onaangenaam binnenkomt willen we dat plaatsen.  Wat is het?  Waar heb ik dat nog meegemaakt?  Hoe gevaarlijk is het?  Dat is identificatie en de percepties (saññā).  Dat brengt op zich een stroom mee van associaties: gedachten en emoties die zich uiten in het lichaam, wat dan mentale formaties of indrukken (sankhāra) genoemd wordt. 

Dit geheel is wat ons brein dan van de gebeurtenis maakt: wat dan “bewustzijn” genoemd wordt (viññāṇa).  Bewustzijn dan in de westerse betekenis van “wakker zijn”, want doorgaans gebeurt dit proces volledig onbewust en automatisch.

Op zich is dit een goed proces, want zo kunnen we omgaan met de gevaren van het leven, kunnen we af en toe plezier beleven en worden we niet overspoeld door de vele impulsen die binnenkomen.

Vanwaar dan het lijden?

Het probleem zit in het “vasthangen” aan die 5 elementen van dit proces. 
Van alles wat aangenaam is willen we meer en willen we vermijden dat we het verliezen.  Maar ook het aangename gaat voorbij.
Alles wat niet aangenaam is duwen we weg, maar het gebeurt toch en erger of langer dan we willen.
Door het negeren van heel wat dingen, missen we een aantal kansen.

Door het herhaaldelijk toepassen van dit proces (de saññā van “het is weer hetzelfde”) gaan we vanuit deze neigingen telkens op dezelfde manier daarmee omgaan en ontstaan er reactiepatronen.  Bij aangename dingen is dat gestuurd vanuit ons stresssysteem (vechten, vluchten of bevriezen).  Bij aangename dingen is dat gestuurd door ons jaagsysteem (verdedigen wat we hebben en jagen op meer).  De rest blijven we negeren.

Het is dit vastzitten in patronen dat ons ongelukkig maakt en doet lijden.

Wat is jouw gedragspatroon?

Hoe reageer jij doorgaans op onaangename dingen die jou raken? Ga je eerder bevriezen (zwijgen, niets meer doen), ga je eerder vluchten (je afzonderen, gaan piekeren, weglopen), of ga je eerder vechten (discuteren, roepen, slaan, je gelijk bewijzen, manipuleren)?

Hoe reageer jij doorgaans op aangename dingen die voorbij gaan? Ga je trachten het te behouden (rekken, herinneringen opslaan), of jagen op meer (opnieuw willen beleven, iets nog intenser zoeken)?

Helpt jouw patroon je of zit je er in vast zonder dat het je gelukkig maakt? Hoe komt het dan dat je toch steeds neigt op dezelfde manier te reageren?

Hoe toch gelukkig worden?

In het boek “Life sucks. Why?” leg ik dit proces uit en geef ik aan hoe je door het observeren van dit proces inzichten krijgt in je reactiepatroon.  Vandaaruit komt er mogelijkheid om te kiezen hoe je er anders mee kan omgaan en kan je zo het patroon doorbreken. Door het cultiveren van wat de hartskwaliteiten genoemd worden (activeren van het zorgsysteem), transformeer je ook de automatische neigingen waardoor er zich meer keuzemogelijkheden openbaren. 
Het boek is doorspekt met 28 praktische oefeningen die je op je dagelijks leven kan leggen en met 8 meditaties die je ook kan downloaden als audio bestand (in het Engels of het Nederlands).

Zo bouw je aan je pad van geluk, ook al overkomen je dingen die pijn kunnen doen.

De khandhā, hoe dit reactiepatronen maakt en hoe we daar inzicht in kunnen krijgen om daar bewust mee om te gaan vanuit de hartskwaliteiten, is de basis van mindfulness en heartfulness.

Dit boek is opgenomen in de lijst van Mindfulness & MBCT Key Resources van het Oxford Mindfulness Centre van de University of Oxford.